Ξέρουμε ν’ αλλάζουμε εμείς οι ίδιοι; Μπορούμε να μάθουμε να συμπλέουμε με το πιο ουσιαστικό και πραγματικό δεδομένο της ζωής μας: ότι τα πάντα ρει; Νέα χρονιά κι η αλλαγή αυτή μας δίνει τροφή για σκέψη και …πράξη!

Προσαρμογή: η μαγική λέξη!

Η ζωή δεν είναι στατική. Η καθημερινότητά μας περιλαμβάνει μια κλίμακα αλλαγών, ανάλογα με τη συχνότητα και τη βαρύτητα που επιφέρουν στη ζωή μας: μικρής δυναμικότητας -όπως οι διακοπές, οι διατροφικές συνήθειες, η αναθεώρηση προσωπικών συνηθειών κλπ -, μεσαίας δυναμικότητας – όπως διαφορετικός τομέας στην εργασία, μετακόμιση, αλλαγή σχολείου των παιδιών, εγκυμοσύνη, καθώς και κάποια εξαιρετική προσωπική επιτυχία. Τέλος, αλλαγές μεγάλης δυναμικότητας, όπως θάνατος συντρόφου ή στενού μέλους της οικογένειας, διαζύγιο, απόλυση αλλά και επανασύνδεση στο γάμο! Όλες μπορούν να μας γεμίσουν πολύ ή λιγότερο με έντονα συναισθήματα, αγωνίες, στρες, πόνο αλλά και χαρά.

Σύμφωνα με τον Κάρολο Δαρβίνο, τα είδη που επιβιώνουν δεν είναι ούτε τα πιο δυνατά, ούτε τα πιο έξυπνα. Είναι αυτά που ανταποκρίνονται περισσότερο στην αλλαγή. Και το ανθρώπινο είδος είναι αναπόφευκτα δεμένο μαζί της: μεταβαλλόμαστε συνεχώς, διασχίζουμε περάσματα ηλικιακά, κοινωνικά, προσωπικά … προσπαθώντας να ενταχθούμε στο νέο περιβάλλον, να συναντήσουμε τον άλλο αλλά και τον εαυτό μας, να εξελιχθούμε. Το να μπορείς να ανταποκριθείς στην αλλαγή σημαίνει να μπορείς να προσαρμοστείς στη νέα κατάσταση, να ξέρεις να συνεχίζεις. Η ικανότητα προσαρμογής είναι μια δεξιότητα που μαθαίνεται, με υπομονή και επιμονή.

 

Όταν ο χρόνος κυλά…

Οι δυσκολίες μας να προσαρμοστούμε στις νέες πραγματικότητες πηγάζει καταρχάς από την φτιαξιά μας: το ασυνείδητο είναι άχρονο και η αίσθηση του άχρονου, η ανάγκη ενός αιώνιου παρόντος, είναι μια από τις πιο βαθιές ασυνείδητες επιθυμίες μας εκφράζοντας ταυτόχρονα μια αμυντική λειτουργία του ψυχισμού. «Θα ‘θελα να κρατήσει για πάντα…!», φράση που όλοι έχουμε πει στη διάρκεια της ζωής μας … αν όμως αυτό ήταν αληθινό, θα ήμασταν πραγματικά ευτυχισμένοι ή μήπως αφόρητα βαριεστημένοι;

Σημαντικό ρόλο όμως παίζει και το οικογενειακό μοντέλο: αν οι γονείς δεν ξέρουν να διαχειριστούν σωστά μια αλλαγή, είναι γεμάτοι άγχος που δεν το εκφράζουν με θετικό τρόπο, γίνονται μυστικοπαθείς, δεν εξηγούν, κρύβονται πίσω από το δάχτυλό τους… το παιδί με τη σειρά του θα ενσωματώσει σε μεγάλο βαθμό αυτές τις στάσεις και θα τις επαναλαμβάνει και στη δική του ζωή. Άλλοι παράγοντες στη διαχείριση των αλλαγών είναι η εκπαίδευση , το κοινωνικό δίκτυο και το επάγγελμά μας, το αν μαθαίνουμε από τις εμπειρίες μας, οι κοινωνικές και ιστορικές παράμετροι της

κάθε εποχής. Στον καιρό μας, που η κρίση διαδέχτηκε την σχετική (ή άσχετη) ευημερία και οικονομική άνεση, οι αλλαγές είναι συχνά ραγδαίες, δοκιμάζοντας τα αντανακλαστικά του καθενός και της κοινωνίας στο σύνολό της. Η σταθερότητα όμως κάθε οικοδομήματος φαίνεται την εποχή των δονήσεων…

Συνήθως αυτές που μας τρομάζουν και μας καθηλώνουν είναι οι δυσάρεστες και απρόσκλητες αλλαγές. Όμως και όταν είναι ευχάριστες και επιθυμητές μπορούν να προκαλέσουν αναταραχή, αναδιανομή ρόλων, σημαντικό ποσοστό στρες και άγχους. Μια εγκυμοσύνη, για παράδειγμα, πέρα από τις σωματικές αλλαγές της επιφέρει και ουσιώδεις ψυχολογικές μεταβολές, επαναδιαπραγμάτευση ψυχικών ζητημάτων, αγωνία μαζί με την προσμονή. Ο ερχομός ενός νέου μέλους στην οικογένεια, εκτός από την χαρά, συμπεριλαμβάνει μεγάλο κομμάτι δυσκολιών, ανασύρει άλυτα θέματα στους γονείς, αδυναμίες της σχέσης… Δεν είναι τυχαίο που μεγάλο ποσοστό διαζυγίων λαμβάνει χώρα τον πρώτο χρόνο ζωής του παιδιού στην οικογένεια, σύμφωνα με σχετικές έρευνες.

Τι αντανακλαστικά έχουμε απέναντι στην αλλαγή;

Μας προβληματίζει πολύ το πώς θα ανταπεξέλθουμε και πως θα καταναλώσουμε τις δυσάρεστες και δύσκολες αλλαγές της ζωής : το θάνατο αγαπημένων προσώπων, την απώλεια κεκτημένων όπως στην εργασία… Ας σκεφτούμε όμως: πόσο καλά και γόνιμα έχουμε διαχειριστεί και τις ευτυχείς αλλαγές ή επιθυμίες που πραγματώνονται: νοιώθουμε άξιοι για την προαγωγή μας, για τον σύντροφο που επιθυμούμε δίπλα μας, για το πιο άνετο και όμορφο σπίτι… τα προχωράμε όλα αυτά, ή μήπως ασυνείδητα τα μποϋκοτάρουμε, βάζοντας μόνοι μας τρικλοποδιές στον εαυτό μας; Μήπως το καλύτερο δεν κάνει τελικά για μας, γιατί εμείς δεν έχουμε προσπαθήσει να γίνουμε καλύτεροι ώστε να έχει χώρο να εγκατασταθεί; Η εσωτερική αλλαγή προηγείται και αντηχεί στην εξωτερική. Όταν δώσουμε πολύτιμο χώρο και χρόνο στον εαυτό μας να βελτιωθεί, να αυξήσει την αυτοεκτίμηση, τον αυτοέλεγχο και την ενσυναίσθησή του, τότε οι ευχάριστες αλλαγές, με όλες τους τις δυσκολίες, θα γίνουν πραγματικά πηγή αυτοπραγμάτωσης, εξέλιξης και δημιουργίας.

Σε κάθε άνθρωπο ενυπάρχει επιθυμία και, ταυτόχρονα, αντίσταση στην αλλαγή, έχει πει ο γάλλος ψυχαναλυτής Ζ. Μπ. Πονταλίς. Η επιθυμία έχει να κάνει με την προσδοκία: εξέλιξη, ανανέωση, υλοποίηση επιθυμιών και ονείρων, η ανάγκη να πάμε παρακάτω. Η αντίσταση έχει να κάνει με το φόβο, φόβο της απώλειας, του αποχωρισμού, το τέλος, τον ψυχικό και υλικό αφανισμό. Η διατήρηση του status quo υπόσχεται διατήρηση της σταθερότητας, απαντά στο αίτημα για ασφάλεια, προστασία, οικειότητα και κλείνει πονηρά το μάτι στην πιο ασυνείδητη και φρούδα ανθρώπινη φαντασίωση : την «αθανασία». Φυσικά όλοι έχουμε νησίδες σταθερότητας στη ζωή μας, αλλιώς τίποτε δεν θα λειτουργούσε. Θα ήταν όμως χρήσιμο να μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι είναι ακριβώς αυτό: νησίδες, που πλέουν σε ένα υδάτινο, ρευστό σύμπαν, που κυλάει προς τα εμπρός αδιάκοπα.

 

Μηχανισμοί και τεχνάσματα.

Καμία αλλαγή δεν είναι μόνο εύκολη. Για πολλούς ακόμα και οι καλοκαιρινές διακοπές!

Για κάποιους ανθρώπους οι αλλαγές έχουν απειλητικό πρόσημο, η αντίσταση είναι πιο δυνατή από την επιθυμία. Βόλεμα, συνήθεια, έντονος φόβος απώλειας, έλλειψη αυτοπεποίθησης κι αυτοεκτίμησης, καθώς και έλλειψη επαρκών πληροφοριών για την διαχείριση και τη διεργασία της νέας κατάστασης,

πχ. στον εργασιακό τομέα, είναι μερικές από τις αιτίες που δεν μπορεί κανείς να προχωρήσει στα νέα δεδομένα. Όμως τα νέα δεδομένα υπάρχουν, ας μην μπορούμε να τα ακολουθήσουμε, υφιστάμεθα και τις συνέπειες: καθυστερήσεις, συσσώρευση εντάσεων, αίσθημα ανικανότητας και παθητικότητα, άγχος που δεν διοχετεύεται θετικά και φοβίες, ψυχοσωματικές εκδηλώσεις που καθηλώνουν ακόμη περισσότερο…

Πώς καταφέρνουμε να αποδεχόμαστε πιο ώριμα τις αλλαγές, αλλά και να τις διεκδικούμε;. Με εμπεδωμένη αυτοεκτίμηση και ικανότητα προσαρμογής στα νέα δεδομένα, με διεκδικητική συμπεριφορά, ευελιξία, αποδοχή της πραγματικότητας του κύκλου, τελικά, της ζωής. Έτσι μένουμε σταθεροί, δημιουργικοί και αισιόδοξοι αλλά όχι αιθεροβάμονες, βιώνουμε και θετικά συναισθήματα, διοχετεύουμε σωστά το άγχος και τα ψυχοσωματικά μας, φροντίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας.

Στα δύσκολα:

● Κάθε αλλαγή έχει τα στάδιά της, τα οποία έχουν περιγραφεί σε διάφορα μοντέλα. Η διάρκεια του κάθε σταδίου εξαρτάται από τη σοβαρότητα της αλλαγής αλλά και την αντίσταση σε αυτό. Η άρνηση, η αδράνεια και η κατάπτωση είναι τα πρώτα δύσκολα στάδια που βιώνουμε στις μη επιθυμητές αλλαγές (θάνατος, απόλυση από εργασία κλπ). Μην προσπαθήσετε να τα απωθήσετε ή να τα ελαχιστοποιήσετε. Πενθήστε αυτό που χάνεται, μεταβολίστε τα αρνητικά συναισθήματα, αποχαιρετήστε το χαμένο αντικείμενο-κατάσταση. Έτσι θα μπορέσετε να περάσετε πραγματικά στα επόμενα στάδια της αλλαγής, που είναι τα πιο ελπιδοφόρα και δημιουργικά: αποδοχή πραγματικότητας, δοκιμή νέων πραγμάτων με επανάκτηση της αυτοεκτίμησης, νοηματοδότηση και αφομοίωση , δράση δηλαδή και προσαρμογή στα νέα δεδομένα.

● Αποφύγετε τις συγκρίσεις: π.χ. «τότε ήταν καλύτερα». «Τότε» ήταν αλλιώς! Κερδίστε πολύτιμο χρόνο με ρεαλιστικές προσδοκίες βιώνοντας δημιουργικά τα στάδια της δοκιμής και της νοηματοδότησης του νέου πεδίου. Δεν αρκεί η απλή ανοχή στη νέα κατάσταση, το χρήσιμο είναι να μπορέσετε να την ενσωματώσετε ουσιαστικά στη ζωή σας.

● Συνειδητοποιήστε τι μπορείτε να επηρεάσετε και τι όχι. Έτσι δεν θα διοχετεύετε πολύτιμη ενέργεια σε πράγματα που δεν μπορείτε να ελέγξετε, που είναι μακριά από εσάς και την επιρροή σας.

● Φροντίστε τον εαυτό σας και την καθημερινή σας ρουτίνα, τη διατροφή σας και το σώμα σας, την κοινωνική σας ζωή. Απευθυνθείτε σε ανθρώπους που μπορούν να σας βοηθήσουν, όχι σε εκείνους που μπορούν να σας μπλοκάρουν.

● Σε περίπτωση που είστε αναγκασμένοι να βιώσετε πάνω από μια αλλαγές ταυτόχρονα, προσδιορίστε ξεχωριστά κάθε μια και την βαρύτητά της , δώστε προτεραιότητες, αντιμετωπίστε τις ξεχωριστά, όσο αυτό είναι δυνατό. Πάρτε μια απόφαση τη φορά.

● Πείτε όχι στην καταστροφική κριτική και τις αυτοτιμωρίες. Βρείτε τον τρόπο να μάθετε τον εαυτό σας, να αυξήσετε την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή σας κι εμπιστευτείτε το πλήρωμα του χρόνου. Συνήθως δεν υπάρχει λόγος να βιάζουμε τα πράγματα για να γίνουν. Ζητήστε την συνδρομή ειδικού να δυσκολεύεστε. Μερικές αλλαγές δεν μπορούμε να τις προχωρήσουμε χωρίς βοήθεια,πράγμα απολύτως ανθρώπινο.

από την Κατερίνα Μαγγανά, ψυχολόγο- ψυχοθεραπεύτρια

katmangana@gmail.com